OPŁATEK
WIGILIJNY
Opłatek
jest rodzajem ciasta pieczonego z pszennej mąki bez dodatku drożdży,
kwasu, soli w bardzo cienkich i kruchych płatkach. Zwany też świętym,
anielskim chlebem pojawia się na polskim stole raz w roku w czasie
wieczerzy wigilijnej. Tradycja nakazuje rozpocząć ją wówczas, gdy
na niebie ukaże się pierwsza gwiazda, kojarzona z gwiazdą betlejemską,
narodzinami Jezusa, wędrówką Trzech Króli i pasterzy.
--- Wieczerzę
wigilijną poprzedza wyłącznie polski i mało znany poza Polską obyczaj
dzielenia się opłatkiem. Ceremonię rozpoczyna ojciec rodziny - gospodarz.
Łamie się opłatkiem i składa życzenia żonie, po czym każdy z obecnych
bierze opłatek z talerza i obchodzi wszystkich zebranych, życząc najbliższym
zdrowia, szczęścia, miłości, spokoju, pomyślności i radości. Przed
Wigilią podobne życzenia przesyłamy wraz z opłatkiem bliskim osobom,
które nie mogą być obecne na uroczystej kolacji .
--- Do dnia dzisiejszego kawałki opłatka
składane są na dodatkowym talerzu przeznaczonym dla nieoczekiwanego
gościa, np. wędrowca lub ducha zmarłego , na którego czeka wolne miejsce
przy wigilijnym stole. Dawniej dusze zmarłych członków rodziny zapraszano
na Wigilię, wołając: Pójdźże dziadku do obiadku! Zapalano dla nich
dodatkową świecę, uchylano okno lub drzwi i pozostawiano na noc na
stole resztki wieczerzy.
--- Wzruszający obrzęd łamania się opłatkiem
sięga prawdopodobnie XVIII wieku, choć jego początki wiąże się ze
wczesnochrześcijańskim zwyczajem dzielenia się chlebem poświęconym
w czasie mszy wigilijnej. Na początku XX wieku zwyczaj dzielenia się
opłatkiem był znany na obszarze prawie całej Polski. Najpóźniej pojawił
się na terenach Warmii, Mazur, części Pomorza i Śląska. Na niektórych
obszarach Śląska opłatek był zwany radośnikiem, gdyż polany miodem
czy posmarowany masłem stanowił nielada przysmak dla dzieci.
--- W dawnych czasach wyrobem opłatków
zajmowali się zakonnicy, później organiści i kościelni, a obecnie
świeckie piekarnie. W przeszłości wypiekano opłatki w prostokątnych
szczypcach wykonanych z żelaza. Wlewano do nich mąkę zmieszaną z wodą
i wkładano do żaru na kilka minut. Dziś piecze się opłatki w specjalnych
piekarniach. Do ich produkcji tradycyjnie używa się dobrej jakości
mąki pszennej i czystej wody, które to składniki miesza się w mieszalniku.
Rozczyn powinien osiągnąć gęstość ciasta naleśnikowego. Za pomocą
lejka szybkim, posuwistym ruchem wlewa się cienką warstwę ciasta na
rozgrzane matryce. Na wewnętrznych częściach elektrycznych matryc
wygrawerowane są w metalu różne scenki związane z Bożym Narodzeniem
i rozmaite świąteczne napisy, które pojawiają się na upieczonych opłatkach.
W matrycy wypieka się przez około półtorej minuty jeden arkusz opłatkowy.
|
Mieści
się na nim sześć dużych opłatków o wymiarach 10 cm x 18 cm. Następnie
gorące, cienkie (o grubości od 1 mm do 1,5 mm) i łamliwe arkusze
trzeba jak najszybciej przenieść do obcinarki i pociąć na 6 dużych
lub 18 małych opłatków. Czynność przenoszenia wypieku powinna trwać
krótko, gdyż po wyjęciu z matrycy upieczone ciasto opłatkowe szybko
chłonie wilgoć i wówczas pojawiają się na nim wybrzuszenia. Pofalowane
arkusze nie można pociąć na opłatki , bo kruszą się i pękają na
drobne kawałki. Praca przy wypieku opłatków wymaga więc zręczności,
sprawności i dużej wprawy.
--- Pocięte i posortowane opłatki pakuje
się do kartonow i szczelnie zamyka. Muszą tam leżakować około miesiąca.
W tym czasie zmienia się ich smak - z typowego dla ciasta na charakterystyczny
dla lekkich, delikatnych mgiełek - opłatków. Po miesiącu można je
wkładać do mniej lub bardziej ozdobnych woreczków, opasywać pokrytymi
wzorami opaskami i dodawać papierowe gwiazdki.
--- Opłatki są białe i kolorowe. Pierwsze
zarezerwowane są dla ludzi, drugie przeznacza się dla zwierząt i
piecze w identyczny sposob, dodając do ciasta atestowane barwniki
spożywcze. Do naszych czasów przetwał zwyczaj obdzielania opłatkiem
najczęściej koloru żółtego, pomarańczowego, różowego lub zielonego
wszystkich zwierząt towarzyszących człowiekowi. Zwierzęta otrzymywały
też opłatki dodawane do resztek potraw wigilijnych, które po wieczerzy
zanosiła im gospodyni lub gospodarz.
--- Przez lata wierzono w magiczną
moc kolorowego opłatka. Miał on chronić zwierzęta przed chorobami,
wilkami, urokiem, a także sprawiać, że obdarowane nimi w wigilijną
noc cudów, o północy mówiły ludzkim głosem.
--- Siła pięknej tradycji łamania się
opłatkiem, połączona ze składaniem życzeń, sprawiła, że w czasach
współczesnych obrzęd ten zawitał do zakładów pracy, instytucji,
organizacji. Na stale w ich kalendarzach zostały więc umieszczone
uroczystości organizowane w okresie przedświątecznym, a nazwywane
w języku potocznym opłatkiem lub spotkaniem opłatkowym.
--- Przenoszenie tej wzruszającej tradycji
poza krąg rodzinny wynika z magicznej mocy opłatka i jego znaczenia
symbolicznego. Ta piewsza wyrasta z ludowych przekonań, iż kto w
Wigilię z drugim dzieli się opłatkiem, ten będzie w następnym roku
żył w dostatku i dzielił się chlebem z innymi, a zgubiwszy się w
lesie, odnajdzie drogę do domu, gdy przypomni sobie, z kim łamał
się opłatkiem.
--- Opłatek jest symbolem chleba, a
tradycyjne dzielenie się nim stało się znakiem jedności, pojednania,
zgody i braterstwa w rodzinie. W świadomości Polaków funkcjonuje
jako znak pokoju, miłości i przyjaźni i dlatego z pietyzmem jest
kultywowany i przekazywany następnym pokoleniom.
Teresa
Zejda
|
Nasz
biuletyn
